20-nji ýanwarda Milli gwardiýa tarapyndan berk howpsuzlyk şertlerinde saýlanan Prezident Jo Baýden ABŞ-nyň 46-njy prezidenti hökmünde kasam kabul etdi.Soňky dört ýylyň dowamynda epidemiýa gözegçilik, ykdysadyýet, jyns meseleleri we diplomatiýa ýaly ABŞ-nyň dürli ugurlarynda gyzyl baýdaklar ýakyldy.6-njy ýanwarda Trump tarapdarlarynyň Kapitol depesine hüjüm eden sahnasy ABŞ syýasatynda dowam edýän çuňňur bölünişigi görkezdi we ýyrtylan ABŞ jemgyýetiniň hakykatyny has açyk görkezdi.
ABŞ jemgyýeti gymmatlyklaryny ýitirdi.Öz-özüňi we milli aýratynlyklary bilen dürli jemgyýeti kynçylyklary ýeňip geçmek üçin birleşdirýän “ruhy synergiýa” döretmek kyn.
Bir wagtlar dürli immigrant toparlaryň “eremesi” we akýagyzlaryň we hristiançylygyň agdyklyk edýändigini ykrar edýän ABŞ häzirki wagtda immigrantlaryň öz dilini, dinini we däp-dessurlaryny nygtaýan plýuralistik medeniýet bilen dolduryldy.
ABŞ-nyň sosial häsiýeti bolan “Gymmat dürlüligi we sazlaşykly bilelikde ýaşamak” dürli jynslaryň bölünmegi sebäpli gymmatlyklaryň arasynda barha ýiti gapma-garşylygy görkezýär.
Amerikanyň syýasy ulgamynyň esasyny düzýän ABŞ-nyň konstitusiýasynyň kanunylygy, esasan gul eýeleri we akýagyzlar tarapyndan döredilenligi sebäpli has jyns toparlary tarapyndan sorag edilýär.
Ak agalygy we hristiançylygyň agalygyny goldaýan Trump, akýagyzlar bilen beýleki jyns toparlarynyň arasyndaky immigrasiýa we jyns syýasaty babatdaky konfliktleri yzygiderli güýçlendirýärdi.
Bu hakykatlary göz öňünde tutup, ABŞ-nyň täze hökümeti tarapyndan meýilleşdirilen plýuralistik gymmatlyklaryň täzeden gurulmagy, akýagyzdan çykýan toparlar tarapyndan hökmany suratda petiklener we Amerikanyň ruhuny üýtgetmek kyn bolar.
Mundan başga-da, ABŞ jemgyýetiniň polýarlaşmagy we orta girdejili toparyň azalmagy anti-elita we sistema garşy duýgulary döretdi.
ABŞ-nyň ilatynyň aglaba bölegini emele getirýän orta girdejili topar ABŞ-nyň sosial durnuklylygynyň aýgytlaýjy faktorydyr Şeýle-de bolsa, orta girdejili köp adam pes girdejili boldy.
Amerikalylaryň gaty az böleginiň eýe bolan baýlygyň deňsiz paýlanmagy, adaty amerikalylaryň syýasy elitalara we häzirki ulgamlara bolan aşa nägileligine sebäp boldy, ABŞ jemgyýetini duşmançylyk bilen doldurdy, populizm we syýasy çaklamalar artdy.
Sowuk uruş gutaraly bäri Demokratik we Respublikan partiýalaryň arasynda lukmançylyk ätiýaçlandyryşy, salgyt salmak, immigrasiýa we diplomatiýa bilen baglanyşykly möhüm meseleler boýunça tapawutlar barha artýar.
Häkimiýetiň aýlanmagy diňe bir syýasy barlyşyk prosesini öňe sürmek bilen çäklenmän, iki partiýanyň birek-biregiň işine zyýan ýetirýän aýylganç halka getirdi.
Iki partiýa hem syýasy ekstremist toparlaryň köpelmegini we merkezi toparlaryň azalmagyny başdan geçirýär.Şeýle partiýaly syýasat halkyň hal-ýagdaýy barada alada etmeýär, ýöne sosial gapma-garşylyklary güýçlendirýän gurala öwrüldi.Örän bölünen we zäherli syýasy gurşawda ABŞ-nyň täze administrasiýasy üçin islendik uly syýasaty durmuşa geçirmek has kynlaşdy.
Trump administrasiýasy ABŞ jemgyýetini hasam bölýän we täze administrasiýa üçin üýtgeşmeler girizmegi kynlaşdyrýan syýasy mirasy hasam güýçlendirdi.
Immigrasiýany çäklendirmek we COVID-19 pandemiýasy wagtynda ak hökümdarlygy, söwda proteksionizmini we sürüleriň immunitetini ýokarlandyrmak arkaly Trump administrasiýasy jyns konfliktleriniň güýçlenmegine, synp gapma-garşylyklarynyň dowam etmegine, ABŞ-nyň halkara abraýyna zeper ýetmegine we COVID-19 hassalarynyň lapykeçligine sebäp boldy federal hökümet.
Iň erbet tarapy, Trump administrasiýasy işinden aýrylmazdan ozal dürli dostluksyz syýasatlar girizdi we tarapdarlaryny saýlawyň netijelerine garşy çykmaga mejbur etdi we täze hökümetiň dolandyryş gurşawyny zäherledi.
Içerde we daşary ýurtlarda köp kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolýan täze hökümet ozalky zäherli syýasat mirasyny bozup bilmese we iki ýyl möhlet bilen anyk syýasat netijelerini gazanyp bilmese, 2022-nji ýylyň ortalyk saýlawlarynda Demokratik partiýany alyp barmakda kynçylyk çeker. we 2024-nji ýylda ABŞ-da geçiriljek prezident saýlawlary.
ABŞ çatrykda, güýç çalşygy Trump administrasiýasy tarapyndan weýran ediji syýasatlary düzetmäge mümkinçilik berdi.ABŞ-nyň syýasatynyň we jemgyýetiniň agyr we uzaga çekýän näsazlygyny göz öňünde tutup, ABŞ-nyň “syýasy çökgünliginiň” dowam etmegi gaty ähtimal.
Li Haidong, Hytaýyň Daşary gatnaşyklar uniwersitetiniň Halkara gatnaşyklar institutynyň professory.
Iş wagty: Fewral-01-2021