Dünýä hünärmenleriniň pikiriçe, Amerikanyň Birleşen Ştatlary tarapyndan kabul edilen agressiw we jogapkärçiliksiz maliýe syýasaty dünýäde ep-esli inflýasiýa sebäp boldy, ykdysady çökgünlige we garyplygyň ep-esli ýokarlanmagyna sebäp boldy.
Iýun aýynda 9 göterimden ýokary bolan ABŞ-nyň gaçyp barýan inflýasiýasynyň öňüni almak üçin ABŞ-nyň Merkezi Banky göterim mukdaryny dört esse ýokarlandyryp, häzirki derejesine 2,25-den 2,5 göterime çenli ýokarlandyrdy.
Ermenistanyň ereerewan şäherindäki Syýasy we ykdysady strategiki gözleg merkeziniň başlygy Benýamin Poghosýan “China Daily” gazetine beren interwýusynda bu ýokarlanmanyň dünýä maliýe bazarlaryny bozandygyny, ösýän ýurtlaryň köpüsiniň inflýasiýanyň ýokary derejä ýetendigini we ýüzünde maliýe durnuklylygyny tapmak synanyşyklarynyň üstünde durýandygyny aýtdy. dürli halkara kynçylyklaryndan.
"Ol eýýäm ýewronyň we käbir beýleki walýutalaryň hümmetiniň peselmegine sebäp boldy we inflýasiýany ýokarlandyrar".
Meriländ ştatynyň Annapolis şäherinde inflýasiýanyň ösmegi bilen sarp edijiler Safeway azyk dükanynda et satyn alýarlar
Merkezi bankyň häkimi Marouan Abassiniň pikiriçe, Tunisde dollaryň güýçli bolmagy we galla we energiýa bahalarynyň düýpgöter ýokarlanmagy ýurduň býudjet defisitini jemi içerki önümiň 9,7 göterimine çenli giňelder.
Şu ýylyň ahyryna çenli ýurduň döwlet karzy 114,1 milliard dinara (35,9 milliard dollar) ýa-da jemi içerki önümiň 82,6 göterimine ýeter diýlip çaklanylýar.Maýa goýum banky Morgan Stenli mart aýynda duýduryş berip, häzirki maliýe ýagdaýy erbetleşse, Tunis defolt ugruna çykýar.
Türkiýäniň ýyllyk inflýasiýasy iýul aýynda rekord derejede 79,6 göterime ýetdi we 24 ýylyň içinde iň ýokary boldy.Bir dollar 21-nji awgustda 18.09 türk lirasynda satyldy we bir ýyl mundan ozal walýuta hümmeti dollara 8,45 lira bolan bir ýyl bilen deňeşdirilende 100 göterim gymmatlady.
Hökümetiň ýokary inflýasiýa sebäpli adamlary maliýe kynçylyklaryndan goramak üçin iň pes aýlyk hakyny ýokarlandyrmak ýaly tagallalaryna garamazdan, türkler gazanç etmek üçin kynçylyk çekýärler.
Ankaradaky söwda dükanynyň eýesi Tunkaý Yukuksel, maşgalasynyň ýylyň başyndan bäri bahalaryň ýokarlanmagy sebäpli azyk önümleriniň sanawyndan et we süýt ýaly azyk önümlerinden geçendigini aýtdy.
Sinhua habar gullugy Yukukseliň sözlerine salgylanyp, "Hemme zat gymmatlady we raýatlaryň satyn alyş güýji ep-esli azaldy" -diýdi."Käbir adamlar esasy zerurlyklary satyn alyp bilmeýärler."
Poghosýan ABŞ-nyň federasiýasynyň göterim derejesiniň ýokarlanmagy "ösýän ýurtlarda inflýasiýa hökman sebäp boldy" we bu ädimiň jogapkärçiliksizdigini aýtdy.
"ABŞ geosyýasy bähbitlerini amala aşyrmak üçin dollar gegemoniýasyny ulanýar. ABŞ, her kimiň aladasyny edýän adam hukuklarynyň global goragçysy hökmünde özüni görkezýändigi üçin ABŞ öz jogapkärçiligini çekmeli.
"Bu onlarça million adamyň durmuşyny has betbagtlaşdyrýar, ýöne ABŞ-nyň muňa ähmiýet bermeýändigine ynanýaryn."
ABŞ-nyň Merkezi Bankynyň başlygy Jerom Powell 26-njy awgustda ABŞ-nyň ýakyn aýlarda has ýokary göterim ýokarlandyrylmagyny talap edip biljekdigini we soňky 40 ýylda iň ýokary inflýasiýany kesgitlemegi maksat edinýändigini duýdurdy.
Peking uniwersitetiniň Guanghua Dolandyryş Mekdebiniň dosenti Tang oa inflýasiýany peseltmegiň Waşingtonda ilkinji nobatdaky meseledigini, şonuň üçin Federal ätiýaçlyk ulgamynyň geljek ýylyň köpüsinde göterim derejesini ýokarlandyrmagyna garaşylýandygyny aýtdy.
Tang, global bazarlardan ABŞ-a ep-esli maýa akymyny we beýleki köp sanly walýutanyň hümmetini ýokarlandyryp, global likwidligiň peselmegine sebäp bolup biljekdigini aýtdy. berginiň üzülmegi ýaly has köp töwekgelçilikleri öz içine alýan maliýe esaslary.
Şeýle hem Halkara Walýuta Gaznasy, Federal ätiýaçlyk ulgamynyň baha basyşlaryna garşy göreşmek synanyşygynyň daşary ýurt walýutasy karzy bilen ösýän bazarlara täsir edip biljekdigini duýdurdy.
"Global maliýe şertleriniň tertipsiz berkidilmegi, maliýe taýdan gowşaklygy, pandemiýa bilen baglanyşykly çözülmedik kynçylyklar we möhüm daşarky maliýeleşdiriş zerurlyklary bolan ýurtlar üçin has kyn bolar" -diýdi.
Dökülýän täsir
Şençzheneniň Maglumat ykdysadyýeti institutynyň Fintech merkeziniň ýerine ýetiriji direktory Wu Haifeng, Federal bazanyň syýasatynyň ýaýramagynyň täsiri baradaky aladalary orta atdy we halkara bazarlaryna näbellilikleri we bulam-bujarlygy getirýändigini we köp ykdysadyýete agyr zarba urýandygyny aýtdy.
Wu, göterim mukdaryny ýokarlandyrmak ABŞ-nyň içerki inflýasiýasyny peseltmedi ýa-da ýurduň sarp ediş bahalaryny peseltmedi diýdi.
ABŞ-nyň sarp edijileriniň bahalarynyň inflýasiýasy 12 aýyň dowamynda 9,1 göterim ýokarlandy, resmi sanlara görä 1981-nji ýylyň noýabr aýyndan bäri iň çalt ýokarlandy.
Wu, muňa garamazdan, ABŞ bularyň hemmesini boýun almak we globallaşmagy ösdürmek üçin beýleki ýurtlar bilen işleşmek islemeýär, sebäbi baý we harby-senagat toplumyny öz içine alýan bähbitlere garşy hereket etmek islemeýär diýdi.
Wu, mysal üçin Hytaýa salynýan nyrhlar ýa-da beýleki ýurtlara garşy girizilen islendik sanksiýa, amerikan sarp edijilerini has köp sarp etmek we ABŞ-nyň ykdysadyýetine howp salmakdan başga täsir etmeýär diýdi.
Hünärmenler sanksiýalary girizmek ABŞ-nyň dollar gegemoniýasyny berkitmegiň başga bir usuly hökmünde görýärler.
1944-nji ýylda Bretton Wuds ulgamy döredileli bäri ABŞ-nyň dollary global ätiýaçlyk walýutasynyň roluny öz üstüne aldy we onýyllyklaryň dowamynda ABŞ dünýäde birinji ýerde durýan ykdysadyýet hökmünde öz ornuny saklady.
Şeýle-de bolsa, 2008-nji ýyldaky dünýä maliýe krizisi ABŞ-nyň mutlak gegemoniýasynyň soňlanmagynyň başlangyjy boldy.Poghosýan ABŞ-nyň pese gaçmagy we "beýlekileriň köpelmegi", Hytaý, Russiýa, Hindistan we Braziliýa ABŞ-nyň birinji derejeli meselesine garşy çykdy diýdi.
ABŞ beýleki güýç merkezlerinden barha artýan bäsdeşlik bilen ýüzbe-ýüz bolup başlansoň, beýlekileriň ýokarlanmagyny saklamak we ABŞ-nyň gegemoniýasyny goramak ugrundaky tagallalarynda dollaryň global ätiýaçlyk walýutasy rolundan peýdalanmak kararyna geldi.
ABŞ dollaryň ýagdaýyndan peýdalanyp, ýurtlara we kompaniýalara haýbat atdy we ABŞ-nyň syýasatyny ýerine ýetirmese, halkara maliýe ulgamyndan kesiljekdigini aýtdy.
Poghosýan: "Bu syýasatyň ilkinji pidasy, agyr ykdysady sanksiýalara sezewar edilen Eýran" -diýdi."Soňra ABŞ Hytaýa garşy sanksiýalar syýasatyny, esasanam Huawei we ZTE ýaly Hytaý telekommunikasiýa kompaniýalaryna garşy 5G ulgamy we emeli intellekt ýaly ugurlarda möhüm bäsdeş bolan Hytaý telekommunikasiýa kompaniýalaryna garşy ulanmak kararyna geldi."
Geosyýasy gural
Poghosýan ABŞ-nyň hökümeti geosyýasy bähbitlerini ösdürmek we beýlekileriň ýokarlanmagyny üpjün etmek üçin dollary barha köp ulanýar, dollara bolan ynam azalýar we ösýän ýurtlaryň köpüsi söwda üçin esasy walýuta hökmünde ony terk etmek isleýär diýip Poghosýan aýtdy. .
"Şol ýurtlar ABŞ-nyň dollaryna garaşlylygyny azaltmak üçin mehanizmleri işläp düzmeli, ýogsam ABŞ-nyň ykdysadyýetini ýok etmek howpy astynda".
Guanghua Dolandyryş Mekdebi Tang, ösýän ýurtlaryň ABŞ-nyň ykdysadyýetine garaşlylygyny azaltmak maksady bilen esasy söwda hyzmatdaşlarynyň sanyny we maliýeleşdiriş çeşmelerini we maýa goýum ugurlaryny köpeltmek arkaly söwda we maliýe pudagynda diwersifikasiýa etmelidigini aýtdy.
Dollaryň dollaryň hümmeti gysga we orta möhletde kyn bolar, ýöne janly we köp ugurly dünýä maliýe bazary we walýuta ulgamy ABŞ-nyň dollaryna garaşlylygy azaldyp, halkara maliýe tertibini durnuklaşdyryp biler diýdi.
Köp ýurt ABŞ-nyň bergileriniň mukdaryny azaltdy we walýuta ätiýaçlyklaryny diwersifikasiýa edip başlady.
Ysraýyl Banky aprel aýynda Kanadanyň, Awstraliýanyň, Japanaponiýanyň we Hytaýyň walýutalaryny ABŞ-nyň dollary, Iňlis funty we ýewro bilen çäklendirilen walýuta ätiýaçlyklaryna goşandygyny mälim etdi.
ABŞ-nyň dollary ýurduň daşary ýurt ätiýaçlyk portfeliniň 61 göterimini, öňki 66,5 göterim bilen deňeşdirýär.
Bütindünýä altyn geňeşiniň habaryna görä, Müsüriň merkezi banky şu ýylyň birinji çärýeginde 44 metrik tonna altyn satyn alyp, köp ugurly portfel strategiýasyny dowam etdirdi.
Hindistan we Eýran ýaly beýleki ýurtlar halkara söwdasynda milli walýutalary ulanmak mümkinçiligini ara alyp maslahatlaşýarlar.
Eýranyň ýokary lideri Aýatolla Ali Hameneýi iýul aýynda Russiýa bilen ikitaraplaýyn söwdada dollardan kem-kemden ýüz öwürmäge çagyrdy.19-njy iýulda Yslam respublikasy walýuta bazarynda rial-rubl söwdasyna başlady.
Poghosýan: "Dollar global ätiýaçlyk walýutasy roluny henizem saklaýar, emma dollaryň hümmeti gaçmak prosesi çaltlaşyp başlady".
Şeýle hem, Sowuk uruşdan soňky düzgüniň üýtgemegi hökmany suratda köp polýar dünýä gurulmagyna we ABŞ-nyň mutlak gegemoniýasynyň soňlanmagyna sebäp bolar diýdi.
Iş wagty: 05-2022-nji sentýabr